slaskie.travel
W Bieruniu Starym, historycznym centrum współczesnego Bierunia, zachowały się materialne ślady niegdysiejszej obecności w mieście skromnej ale wpływowej społeczności żydowskiej. Najbardziej wymowną pozostałością jest cmentarz żydowski (kirkut), który znajduje się przy ul. św. Wita, nad rzeczką Mleczną. Nekropolia zajmuje niewielki obszar, który porasta gęsty las. Za murem i bramą cmentarną zobaczyć można około 50 pomników nagrobnych, z których najstarsze pochodzą z XVIII wieku.
Bieruń to mniej więcej 20-tysięczne, przemysłowe miasto, położone na lewym brzegu Wisły - w miejscu, gdzie przez stulecia przebiegała granica państwowa. Miasto chwali się korzeniami sięgającymi głęboko w przeszłość – pierwsze pewne wzmianki o osadzie pochodzą z czasów średniowiecznych, lecz tradycja umiejscawia początki Bierunia jeszcze dalej wstecz. Prawa miejskie otrzymał Bieruń już w XIV wieku, zaś później kilkakrotnie je tracił i odzyskiwał. Do dziś zachował się średniowieczny układ urbanistyczny Bierunia Starego, z czworobocznym rynkiem i siecią wychodzących z niego ulic.
W XVIII wieku zaznaczyła swoją obecność w Bieruniu nieliczna społeczność żydowska, reprezentowana przez kilku kupców i rzemieślników. Około 1750 roku liczba Żydów wzrosła, tak że pokusili się oni o założenie gminy wyznaniowej. Niestety, władze odrzuciły ten pomysł. Mimo to w Bieruniu funkcjonował dom modlitwy i cheder, czyli szkoła żydowska, a w 1778 roku założono własny cmentarz. Na początku XIX wieku Żydzi na Śląsku doczekali się równouprawnienia. Wkrótce w Bieruniu zorganizowano więc gminę wyznaniową, wzniesiono też bożnicę. Liczba osób wyznania mojżeszowego wzrosła wtedy do ponad 100, ale do gminy należeli też żydzi z sąsiednich miejscowości. Już w pierwszych latach XX wieku zaznaczył się spadek liczby Żydów w regionie. Większość opuściła Bieruń po I wojnie, po przyłączeniu tych terenów do Polski. Do dziś w Bieruniu przetrwał budynek dawnej synagogi przy ul. Oświęcimskiej (obecnie remiza strażacka) oraz cmentarz żydowski przy ul. św. Wita, nad rzeką Mleczną.
Nekropolia jest kępą zieleni w gęsto zabudowanym otoczeniu. Za świeżo wzniesionym murem, za który dostajemy się przechodząc przez bramę ozdobioną dwiema menorami, wśród drzew kryją się powalone najczęściej nagrobki. Mają one kształt prostokątnych macew lub obelisków; wykonano je zaś albo z piaskowca, albo z granitu. Najstarsze pochodzą z drugiej połowy XVIII wieku. Większość (ogółem zachowało się tutaj około 50 pomników) posiada inskrypcje w języku hebrajskim i niemieckim. Ornamentyka nagrobków jest dość uboga.
