slaskie.travel
Świerklaniec jest niewielką miejscowością położoną w powiecie tarnogórskim, w dolinie rzeki Brynicy. Historia miejscowości i jej zabytki są ściśle powiązane z rodem Donnersmarcków. Pierwszy park założono tutaj w latach 1670-1680, obok tzw. Starego Zamku. W latach 70. XIX wieku hrabia Guido von Donnersmarck wybudował dla swojej żony rezydencję, którą zwano „Małym Wersalem”.
Park pałacowy w Świerklańcu, fot. www.slaskie.travel
Piękny pałac musiał być otoczony przez równie zachwycający park. W 1865 roku berliński architekt, Gustaw Mayer, opracował projekt nowego założenia parkowego, wzorowanego na angielskim Hyde Parku, z charakterystycznymi polanami i swobodnie rozlokowanymi grupami drzew. W przestrzeń wkomponowano liczne rzeczki, kanały i stawy z kamiennymi mostkami, a specjalnie zaplanowane dywany kwiatowe tworzyły taras, który prowadził z pałacu do przystani wodnej. Całości dopełniły żeliwne rzeźby i fontanna autorstwa cenionego francuskiego rzeźbiarza, Emmanuela Fremieta (autora m.in. paryskiego pomnika Joanny D’Arc czy rzeźb w Ogrodzie Luksemburskim). Są to walczące ze sobą zwierzęta: jeleń i niedźwiedź, pelikan i ryba, koń i lwica, struś i wąż. Dziełem tego artysty jest też fontanna przedstawiająca trzy gracje trzymające kulę ziemską. Znany z otwartości na nowinki techniczne hrabia Guido von Donnersmarck cały park oświetlił lampami zasilanymi biogazem (!).
Park pałacowy w Świerklańcu, fot. www.slaskie.travel
Pierwotnie na terenach dzisiejszego parku rosły lasy liściaste na żyznych i wilgotnych siedliskach w dolinie Brynicy i jej dopływów. W XIV lub XV wieku powstała tu warownia otoczona fosą. W latach 1618-1945 dobra świerklanieckie były siedzibą rodziny Henckel von Donnersmarck, za sprawą której pod koniec XVIII wieku zaczęto osuszać tutejsze mokradła. W drugiej połowie XIX wieku, na obszarze ok. 5 km2 pomiędzy Świerklańcem i Kozłową Górą (obecnie w granicach Piekar Śląskich) powstała świerklaniecka kompozycja krajobrazowa, tj. park krajobrazowy w otoczeniu farmy ozdobnej, według założeń niemieckiego planisty krajobrazu Petera Josepha Lenne. Obszar parku w Świerklańcu został zmeliorowany – stworzono system kanałów i zbiorników retencyjnych w formie ozdobnego układu wodnego (cieki z kamiennymi kaskadami, fosa, rzeka angielska, Wielki Staw Parkowy i Staw Junak). Ponadto rzeźba tego terenu została tak wymodelowana, aby możliwa była aranżacja bliskich i dalekich widoków, ukazujących elementy przyrodnicze i budowle architektoniczne na tle nieba. Stworzono park z pięknie wykreślonym układem alejek, który dzieli się na 2 strefy: centralną – „oswojoną” z zabudowaniami oraz zewnętrzną – o charakterze „dzikim” z bardziej zwartym drzewostanem. W obu strefach parku zaaranżowano polany obrzeżone zadrzewieniami, których ozdobą są pojedyncze drzewa (tzw. solitery) lub grupy drzew. Architektura świerklanieckiej kompozycji krajobrazowej to m.in.: Pałac Kawalera, parter wodny, kościół i mauzoleum, zespół stajni oraz nieistniejące już zamek i pałac.
Pałac Kawalera, fot. www.slaskie.travel T. Renk
Obecnie rośnie tu ponad 100 gatunków drzew i krzewów - m.in. dęby szypułkowe, jesiony wyniosłe, limby, sosny wejmutki, kasztanowce i wiele innych cennych drzew. W przeciwieństwie do tzw. „starego zamku” i „małego Wersalu”, które (spalone w 1945 r.) zostały rozebrane w latach 60. XX w., przed zniszczeniem zostały uchronione rzeźby i fontanna Fremieta, neogotycki kościółek i mauzoleum Donnersmarcków, tak zwany „Pałacyk Kawalera”, zabytkowy żeliwny maszt (przywieziony w całości z Paryża), amfiteatr (dawna muszla koncertowa z początku XX w.) i kordegarda – czyli portiernia - stojąca przy wejściu do parku (mieszcząca obecnie Urząd Stanu Cywilnego). Dodatkowymi atrakcjami świerklanieckiego parku są: przystań kajakowa, minizoo i, oczywiście, stawy dla wędkarzy.
Park pałacowy w Świerklańcu, fot. CDPGŚ
Park pałacowy w Świerklańcu, fot. CDPGŚ
Mozaikę siedlisk parku w Świerklańcu tworzą: las, łąki, cieki i zbiorniki wodne oraz infrastruktura parkowa. Roślinność na znacznych powierzchniach parku ma charakter naturalny lub półnaturalny. Zbiorowiska leśne obecne współcześnie na tym terenie są pozostałością pierwotnie występujących tu łęgów jesionowo-olszowych Fraxino-Alnetum i grądów Tilio-Carpinetum. W wyniku kształtowania kompozycji krajobrazowych i osuszenia siedlisk skład gatunkowy tych pierwotnych lasów został jednak zmieniony, a flora parku została wzbogacona o liczne obce gatunki drzew. Tworzono kompozycje roślinne wyróżniające się kontrastowym zestawieniem jasnych i ciemnych barw – np. dębów lub sosny czarnej z topolą białą lub brzozą. Współczesną, wielogatunkową dendroflorę parku tworzą gatunki rodzime, a także gatunki obcego pochodzenia, takie jak sosna wejmutka, dąb błotny, dąb czerwony, jesion pensylwański, choina kanadyjska, glediczia trójcierniowa, kasztanowiec zwyczajny oraz sosna czarna. Wiele drzew w parku osiąga imponujące wymiary. Do najciekawszych gatunków leśnego runa należą w parku storczyki – listera jajowata Listera ovata i kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine.
Park pałacowy w Świerklańcu, fot. CDPGŚ
W miejscach otwartych i na polanach śródleśnych parku występują łąki umiarkowanie wilgotne i wilgotne z typową dla tych zbiorowisk roślinnością. Jedną z roślin łąkowych jest tu centuria pospolita Centaurium erythraea, podlegająca ochronie częściowej. Wśród roślin wodnych i wodno-błotnych związanych ze stawami i ciekami na terenie parku najciekawszym gatunkiem jest rzadka i zagrożona w skali regionu osoka aloesowata Stratiotes aloides. Zróżnicowanie siedliskowe parku w Świerklańcu znajduje odzwierciedlenie w bogactwie tutejszej fauny. Spośród ssaków najłatwiej zauważyć tu wiewiórkę pospolitą, sarnę czy bobra europejskiego (choć ten ostatni występuje przede wszystkim nad Zbiornikiem Kozłowa Góra). Ptaki licznie reprezentowane są w parku przez gatunki leśne (np. pierwiosnek, rudzik, śpiewak, kos, kowalik, zięba, bogatka, sójka, dzięcioł duży i dzięcioł zielony), gatunki typowe dla miast (np. kopciuszek, oknówka, sierpówka) oraz gatunki związane z wodami (np. krzyżówka, kokoszka, zimorodek). Liczne siedliska wodne sprzyjają obecności płazów oraz ważek. Bogactwo owadów (motyle, chrząszcze, pluskwiaki) związane jest również z parkowymi łąkami.
W 1977 roku Park w Świerklańcu został zaliczony do obiektów zasługujących na ochronę w formie rezerwatu krajobrazowego, a w 1995 roku – zaproponowany do ochrony w formie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego.
Park pałacowy w Świerklańcu, fot. CDPGŚ
Park pałacowy w Świerklańcu, fot. CDPGŚ
